در یک نگاه کلی، بودجهریزی مشارکتی یعنی مشورت با شهروندان در مورد تخصیص بخشی از بودجه به پروژههای پیشنهادی. اما با مراجعه به تجارب کشورهای مختلف در این رابطه، میتوان فهمید که بودجهریزی مشارکتی انواع مختلفی داشته و یک مفهوم کلان نمیتواند به خوبی همهی انواع آن را تبیین کند. موسسه Citizen Lab در کتابچه راهنمای خود، هفت نوع بودجهریزی مشارکتی احصاء کرده است. در ادامه، این هفت نوع را بررسی خواهیم کرد.
۱- قطعی یا مشورتی (Decisive or Advisory)
اولین نوع، راجع به نتیجهی فرآیند بودجهریزی مشارکتی است. پس از اخذ نتایج، شورا و مسوولان مربوطه چگونه عمل خواهند کرد؟ اگر شورا، نتیجهی بدست آمده در فرآیند را بدون دخل و تصرف اجرا کند، به این نوع، بودجهریزی مشارکتی قطعی میگوییم. اما اگر نتایج بدست آمده، صرفاً به عنوان پیشنهادی در تخصیص یا پیشنویس بودجه تلقی شود، بودجهریزی مشارکتی از ویژگی مشورتی برخوردار است و تعیین کننده یک اقدام نیست. مسوولان میبایست از ابتدا مشخص کنند که فرآیند بودجهریزی آنها قطعی یا مشورتی است تا انتظارات شهروندان براساس این مورد تنظیم شود.
۲- مضامین یا ایدهها (Themes or Ideas)
دومین دستهبندی، قلمرو بودجهی مشارکتی را مشخص میکند. در برخی مواقع، بودجهریزی مشارکتی در سطح مضامین و حوزههای خطمشی میماند. اما در مواقع دیگر، بر ایدهها و پروژههای مشخصی تمرکز دارد. نام دستهی اول را مضامین (Themes) و نام دستهی دوم را ایدهها (Ideas) میگذاریم. البته در بعضی مواقع، بودجهریزی مشارکتی به صورت ترکیبی نیز انجام میشود. به این معنا که در ابتدا خطمشیها اولویتبندی شده و سپس در این خطمشیها پروژهها و ایدههای مشخصی انتخاب میشوند.
۳- گروهی یا فردی (In group or individually)
در پروژههایی که سامانهی آنلاینی برای جلب مشارکت نداشته باشند، بیشتر فرآیندهای ایدهپردازی و … در گروههای کوچک و به صورت حضوری اتفاق میافتد. اما در سامانههای آنلاین، بیشتر مشارکتها به صورت فردی است. البته ممکن است بستر ایدهپردازی گروهی در فضای آنلاین نیز وجود داشته باشد.
۴- ایدهپردازی یا چارچوببندی شده (Ideation or fixed framework)
در برخی موارد، مجموعهای از ایدهها یا مضامین توسط شورا و مسوولین مشخص شده و مردم میتوانند نظرات خود را در ذیل این موارد بیان کنند. در این نوع، فرآیند چارچوببندی شده و شهروندان نمیتوانند ایدههای خود را جداگانه مطرح کنند. از سوی دیگر، برخی مواقع، شهروندان میتوانند ایدههای خود را مطرح کرده و با آزادی عمل بیشتری فعالیت کنند.
۵- محلی یا منطقهای (Local or regional)
اگر پروژههای بودجهریزی مشارکتی بر کل شهر و منطقه اثر میگذارد به آنها پروژههای منطقهای (regional) گفته میشود. اما برخی از پروژهها صرفا بر یک محله کوچک متمرکز هستند. این پروژهها در دستهی محلی (Local) قرار میگیرند.
دستهبندیهایی که در سطور قبل بیان شد میتوانند با هم نیز ترکیب شوند. به عنوان مثال پروژههایی که کل شهر را تحت تاثیر قرار داده، قطعی و فردی بوده و در یک چارچوب مشخص شده تدوین شدهاند میتوانند در یک دسته قرار بگیرند.